Skarb Inków - tak nazywa się macę, ma za sobą wszechstronne badania naukowe i zajmuje czołowe miejsce po czepocie puszystej w rankingu roślin andyjskich, dając medycynie pełnowartościowe środki immunostymulujące i odżywcze.
Z dokumentów znajdujących się w Głównym Archiwum w hiszpańskiej Sewilli wynika, że w czasach prekolumbijskich maca często składana była jako danina władcom, uznawano ją za towar cenniejszy od złota, toteż druga nazwa maki: złoto Inków.
Bóg Inków Wirakocza - Stwórca wskazał swoim czcicielom źródło energii, które na wieki miało im zapewnić siłę, wytrwałość i płodność. Źródłem tej mocy był maca. W „Dziejach Inków przez nich samych opisanych" indiańscy kronikarze nazywają ją cudowną rośliną. Obok czepoty puszystej i koki rezerwowano ją dla rodzin królewskich, wodzów plemiennych i namaszczonych przez nich nielicznych wybrańców. W tym gronie wyróżnieni byli także czerwono skorzy herosi - budowniczowie kamiennych twierdz i warowni. Dobry Bóg Wirakocza chciał jednak, by macą mogli posilać się także biedni Indianie, zwłaszcza ci żyjący wysoko w Andach, narażeni na zimno, niedożywienie i niedotlenienie. Uodporniając macę na surowy klimat, umożliwił jej wegetację na podśnieżnych poletkach, toteż tylko tam rośnie do dziś.
Legend na temat maki jest mnóstwo. Wszystkie przypisują jej niezwykłe właściwości. W ciągu ostatnich 20 lat maca zrobiła zawrotną karierę, a jednocześnie stała się kwestią sporną wśród naukowców, czy zaliczać ją do roślin leczniczych, czy środków odżywczych. Tą niejasność w charakterystyczny sposób wyjaśnia nigeryjskie plemię Hausa, posługując się słowem magani. Termin ten oznacza zarówno roślinę stosowaną w leczeniu gorączki, jak i roślinę zaspokajającą głód. I takim magani jest właśnie maca. Jej pierwszy opis botaniczny pochodzi z 1843 r. podany przez Gerharda Walpersa. Lepidium meyenii stanowi od setek lat jeden z podstawowych surowców spożywczych w krajach Ameryki Środkowej i Południowej (m.in. Peru, Ekwador, Meksyk) ze względu na wysoką wartość odżywczą. Stosowany jest także, jako dodatek do żywności oraz w medycynie naturalnej w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. Już 2000 lat temu roślina ta byka szeroko udomowiona przez Indian zamieszkujących peruwiańskie Andy.
Wystarczy tylko wspomnieć, że Amerykanie włączyli macę w skład energetyzującej żywności przeznaczonej dla kosmonautów. Tak, więc mityczna reputacja maci przerosła wszelkie oczekiwania. Dziś maca znajduje się w wykazie FAO (Międzynarodowa Organizacja d/s Wyżywienia i Rolnictwa), jako zalecany naturalny środek o wysokiej wartości odżywczej, w miejsce spożywania żywności przetworzonej i napojów wysokocukrowych wywierających negatywne skutki na nasz organizm (Konferencja FAO w Rzymie w 1991 r.).
Opis rośliny
Jest to roślina dwuletnia lub bylina o wysokości do kilkunastu centymetrów. Łodygę główną ma zredukowaną, wyrastają z niej nieco powyżej nasady nieliczne gładkie, opadające lub płożące się łodyżki boczne. Liście ze spłaszczonymi, gładkimi ogonkami ułożone są przy ziemi w rozetę. Mają podłużne blaszki liściowe od 7 do 12 cm długości i do 2,5 cm szerokości. Korzeń przypominający buraka lub rzadziej gruszkę o średnicy 2-8 cm jest użytkową częścią rośliny. Istnieje kilka odmian Lepidium meyenii (co najmniej 8) różniących się zabarwieniem części nadziemnej i korzeni. Słodki korzeń zwykle ma barwę zbliżoną do ziemniaka, lecz są także korzenie pokryte skórką koloru białego, żółtego, biało-żółtego, biało-różowego, biało-purpurowego, szarego i czerwonego, czasem fioletowego lub nawet czarnego. Białokremowe kwiaty Lepidium meyenii zebrane są w grona na szczytach łodyżek tylko czasem u nasady. Te bardzo małe kwiaty mają po cztery 1,5 mm płatki i układają się na przemian z zielonymi działkami kielicha prawie o tej samej długości. Pręcików jest 6; 4 dłuższe i 2 krótsze. Roślina kwitnie przez 2 miesiące, otwierając w tym czasie kolejne kwiaty. Wytwarza owoc w postaci łuszczynki o długości 4-5 mm. Nasiona w niej są owalne, 2 mm i bardzo lekkie; tysiąc sztuk nasion waży zaledwie 0,6 g. Jedna roślina odmiany o fioletowych korzeniach wytwarza ok. 24 000 nasion, a odmiany żółtej nawet do 33 500. Surowcem leczniczym i spożywczym jest korzeń.
Występowanie
Roślina ta rosła niegdyś w całych Andach, obecnie tylko w niektórych rejonach Peru na wysokości ponad 3500 m n.p.m., a nawet do 4450 m n.p.m. Rośnie w strefie zwanej „suni" oraz „puna", w której niskie temperatury i silne wiatry nie pozwalają na wzrost większości innych roślin (departamenty Junin i Pasco)
Skład chemiczny
Świeże korzenie Lepidium meyenii zawierają ok. 80% wody, zaś w wysuszonych jest jeszcze ponad 10%. W pozostałej masie znajduje się 10-13% białek, 25-78% węglowodanów, 8,5% błonnika, ponad 2% tłuszczów oraz prawie 5% popiołu. Zawierają też znaczną ilość niezbędnych aminokwasów, a żelaza i wapnia jest w nich więcej niż w ziemniakach. Spośród kwasów tłuszczowych w największej ilości znajduje się w korzeniach kwas linolenowy, palmitynowy i oleinowy. Obecne są też sterole (sitosterol, kampesterol, ergosterol, brassikasterol, 7,22 - ergostadienol), witaminy (A, Bi, B2, B(, C, E) i sole mineralne (Ca, Fe, Cu, Zn, Mn, K, Na, jodki). Oprócz tego wyizolowano też glukozynolaty (glikozydowe połączenia siarkowe) oraz biologicznie aktywne aromatyczne izotiocyjaniany (olejki gorczyczne), w tym izotiocyjanian p-metoksybenzylowy, poza tym leukoantocyjaniany, garbniki, saponiny, taniny, terpenoidy, steroidy.
W celach użytkowych stosuje się świeże lub wysuszone i sproszkowane korzenie maci, jak również maceraty sporządzone z korzeni. W medycynie ludowej preparaty z Lepidium meyenii stosowane są głównie z uwagi na właściwości odżywcze (ze względu na dużą zawartość pełnowartościowego białka, egzogennych aminokwasów, witamin, minerałów i steroli), szczególnie w stanach niedożywienia, wzrostu, ciąży, laktacji, a także jak podają niektóre źródła w celu zwiększenia płodności u ludzi i zwierząt. Są także stosowane, jako środek immunostymulujący, wspomagający leczenie gruźlicy oraz raka żołądka. Maca uważana jest też jako środek poprawiający pamięć i zdolność uczenia się. Innym zastosowaniem tego surowca może okazać się wykorzystanie go jako środka energetyzującego, wspomagającego wytrzymałość i budowę masy mięśniowej (aktywność zawartych w roślinie steroli jest częściowo podobna do działania sterydów anabolicznych), w leczeniu zespołów przewlekłego zmęczenia, jak również nieregularnego miesiączkowania i za burzeń hormonalnych, w tym związanych z menopauzą i andropauzą. Przyjmowanie maki przeciwdziała bezsenności i osteoporozie - w wielu przypadkach eliminując jej skutki. Stosowanie maki zaleca się w okresie rekonwalescencji i jako środek wzmacniający w wieku podeszłym. Posiada też działanie przeciwartretyczne. Maca może też być stosowana jako preparat antydepresyjny oraz wspomagający gojenie ran. O stosunkowo silnym działaniu bakteriostatycznym i fungistatycznym tej rośliny decyduje zawartość olejków gorczycznych.
Maca jest rośliną o właściwościach adaptogennych, czyli - jej działanie dostosowuje się do indywidualnych potrzeb każdego organizmu w zależności od wieku oraz płci osoby, która ją stosuje. Istnieją doniesienia potwierdzające, że stałe przyjmowanie maki pomaga w leczeniu schorzeń polegających na osłabieniu jakiegoś organu, np. wzroku, czy też powolnej utraty słuchu.
Badania wykazują, że codzienne spożywanie odpowiedniej ilości steroli roślinnych prowadzi do obniżenia stężenia „złego" cholesterolu (LDL) we krwi bez jednoczesnego obniżania wartości cholesterolu „dobrego" (HDL). Wpływ maki na utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi jest związany z zawartymi w niej sterolami. Sterole roślinne zmniejszają wchłanianie cholesterolu w jelicie cienkim i sprzyjają jego usuwaniu z organizmu. Dlatego tak ważne jest nie tylko włączenie produktów roślinnych do codziennego jadłospisu, lecz także uzupełnienie diety suplementami, takimi jak maca, które zawierają sterole.
Maca odgrywa wielką rolę w diecie sportowców wyczynowych. Pobudza ich energię i witalność, wzmacniając układ mięśniowy. Aktywność zawartych w roślinie steroli jest częściowo podobna do działania sterydów anabolicznych i dlatego jest stosowana przez sportowców zajmujących się sportami siłowymi - kulturystyką. W opinii lekarzy sportowych może z powodzeniem wyeliminować ze sportu niebezpieczne dla zdrowia i życia sterydy anaboliczne służąc jako naturalny środek, niepowodujący niebezpiecznych skutków ubocznych. Nie jest wykluczone, że wprowadzenie i upowszechnianie preparatów, takich jak np. maca sprawi, że zniknie jedno z najbardziej zawstydzających zjawisk w historii sportu i medycyny - poszukiwanie i stosowanie zabójczych sterydów anabolicznych.
Wskazania do stosowania
dla osób prowadzących aktywny tryb życia, wymagający intensywnego wysiłku umysłowego i fizycznego
jako środek immunostymulujący; w stanach osłabienia organizmu, rekonwalescencji, wycieńczenia, niedożywienia oraz w okresie wzrostu
wywiera korzystny wpływ na funkcje rozrodcze organizmu, potencję i płodność
poprawia pamięć i zdolność przyswajania wiedzy
jako środek energetyzujący wspomaga budowę i wytrzymałość masy mięśniowej
niweluje skutki związane z zespołem przewlekłego zmęczenia (nieregularne miesiączki, zaburzenia hormonalne powstałe w wyniku menopauzy i andropauzy)
w celu łagodzenia objawów starzenia się
w okresie menopauzy wspomaga leczenie osteoporozy
stanowi dobrą alternatywę dla hormonalnej terapii zastępczej
stymuluje spalanie tkanki tłuszczowej
wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi
przeciwdziała bezsenności i lękowi, wykazuje działanie antydepresyjne
Spotykane formy surowca
Lepidium meyenii spożywa się w postaci świeżej (surowe korzenie maki mają smak zbliżony do cukierków toffi), pieczone, a tak że przetworzone na dżem, natomiast w wyniku fermentacji otrzymujemy słodki napój zwany maca chicha. Wysuszone korzenie można przechowywać nawet do 7 lat bez utraty ich właściwości odżywczych. Susz gotuje się w mleku lub wodzie na wzór kaszy. Proszek z wysuszonych korzeni maci konfekcjonuje się do torebek lub pojemników o ustalonej gramaturze i dodaje do napojów, co nadaje im właściwości odżywcze. Na bazie maki produkuje się również napoje alkoholowe. Do celów farmaceutycznych maca jest kapsułkowana lub tabletkowana.
Zdaniem ekspertów amerykańskich w mace nie wykryto żadnych substancji, które powodowałyby objawy niepożądane, również nie występuje ryzyko jej przedawkowania.
autor: prof. dr n. farm. Wiktor Stelmach
Comments